Geçtiğimiz hafta pazartesi akşamı saatler 21:30’u gösterdiğinde 41 kanalda aynı anda yayında olan bir reklam vardı. Pek çoğunuzun tahmin edeceği gibi bu reklam Peak Games’in o meşhur reklam filmiydi. Marka bu iletişimde çalışma arkadaşları aradığının duyurusunu yaptı. Bu olayda ön plana çıkan ve tüm hafta gündemini meşgul eden birçok detay var. Bunlardan ilki aşağıda ileteceğim uzun videoda da görebileceğiniz gibi reklamın herhangi bir sigorta şirketi reklamı gibi başlaması ve sonrasında ilginç bir hale gelmesi. Bir süre sonra hacklenmiş gibi duran ekrandan yazılar akmaya başlıyor. Çeşitli kodların ve şifrevari yazıların aktığı reklamda yapay zeka izleyenlere dünyayı değiştirebileceklerini ancak önce tanışmaları gerektiğini söylüyor. (Sanki hackerlar sistemi ele geçirmiş ve sizinle konuşuyor gibi hissedebilirsiniz) Ne yalan söyliym birçok kişi de olduğu gibi benim de aklıma ilk önce Matrix filmi geldi. (Wake up Neo)
Reklam filmi dedik ancak herhangi bir ürün tanıtımı veya bilinirlikten çok iş ilanı şeklinde tasarlanmış bir iletişim. Yani Peak Games birçok kişiyi işe alacak ve bunu duyurmak için erişimi maksimuma çıkartacak bir kanal olan TV iletişimi üzerine yoğunlaşmış.
Şirketlerin genellikle iş ilanlarını internet üzerindeki Kariyer.net, Linkedin gibi sitelerden verdiğini düşünürsek fikir biraz alışılmışın dışında. Peak Games’in bu ilanını beğenen kadar beğenmeyenler de oldu ancak ilgi çektiği kesin. Ancak asıl tartışma reklam filminin Audi’nin Safety Code iletişimi ile benzerliği konusunda yaşandı.Hatta bazıları Audi’den direk çalıntı olduğunu bile öne sürdü. “Çalıntı” elbette ki oldukça ağır bir itham ancak Audi’nin reklamına baktığımızda arka fon müziği ve metin karakterlerinin inanılmaz benzerlikler gösterdiğini söylemek mümkün. Peak Games bu konuda reklam ajansını sorumlu tutarak haklarında hukuki işlem başlatacağını belirtti.
Oyun geliştiricisi kimliğiyle tanınan Peak Games, 2017 yılında San Francisco merkezli oyun şirketi Zynga tarafından satın alınmıştı. (Sadece kart ve okey oyunlarını geliştirilen bölümü satın alındı) Kendileri halen İstanbul merkezli bağımsız oyun geliştiricisi olarak yoluna devam ediyor ancak mobil oyun dünyasında söz sahibi çok büyük bir firma. “Esinlenme” suçlamalarına maruz kalan söz konusu firma bu kadar büyük olunca tartışmalarda geniş alana yayıldı tabi ki. Bu durum konuyla alakalı ne ilk ne de son tartışma olacak gibi.
Esinlenme mi Çalıntı mı?
“Esinlenme”, “Araklama”, “Çalıntı”, “Kopya”, “Fikr-i Mülkiyet Hırsızlığı” gibi birçok tabir bu tür olaylar için kullanılıyor. Kimi biraz ağır kaçıyor tabi ki ancak telif konusu hayatın her yerinde karşımıza çıkabiliyor. Özellikle yurtdışı ve Amerika’da bu tip durumlarda taraflardan biri haksız bulunduğu takdirde yüklü miktarda para cezaları verilebiliyor. Yurtdışında bu tip durumlar için “Plagiarizing” yani “İzinsiz alıntı yapma” tabiri kullanılıyor ki bu da yüz kızartıcı bir suç ve telif hakkını içinde bulunduruyor.
Geniş anlamda ise telif hakkı sahibinden izin alınmaksızın veya belirlenen izin koşulları aşılmak suretiyle eserin, icranın, yapımın, yayının kullanılması olarak tanımlanıyor. Ben de reklam ve medya dünyasında yaşanan buna benzer birkaç olayı sizler için derledim. Hırsızlık mı yoksa Esinlenme mi? Gelin beraber karar verelim:
McDonalds – Burrito Teması
Fast food devi McDonald’s fotoğrafçı Kristina Bakrevski’nin arkadaşını fotoğrafladığı konsepti birebir kopyaladı. Kristina, arkadaşı David Sikorski’nin fotoğraflarını Burrito temasıyla çeşitli ortamlarda çekmişti. Burrito’ya olan sevgisini yanında her an onu bulundurarak gösteren David’in çeşitli ortamlardaki Burrito’lu fotoğraflarından biri McDonald’sın kampanyasında kullanıldı. Marka sonradan bu durumu kabul edip reklamlarını geri çekti. Sosyal Medya hesaplarından hem David Sikorski hem de Kristina Bakrevski’den özür dileyen McDonald’s büyük bir yanlış yaptıklarını kabul etti.
Jeff Koons – Reklamdan Heykele Esin
Amerikalı ünlü ressam ve heykeltraş Jeff Koons geçtiğimiz sene 30 sene önce yapılan bir reklam filmini kopyaladığı gerekçesiyle suçlandı. Reklam filminin creative direktörü Davidovici, Koons’a 300.000 Euro’luk tazminat davası açtı.1985 yılında Fransız giyim firması Naf-Naf için hazırlanan reklam kampanyasında üzerine çığ düşen bir kız ve onu ısıtmak için boynunda rom taşıyan bir domuz tasvir ediliyor. Koon’un çalışmasında da buna benzer bir durum söz konusu yalnız kadının göğüsleri açık durumda ve bu eser 3.7 milyon dolara Prada Vakfı tarafından satın alınmış. Paris’te görülen dava sonucunda Koons suçlu bulundu ve 168.000 dolarlık cezaya mahkum edildi.
Mcdonald’s – Çalıntı İnekler
Yine Mc Donald’s… Bu sefer konu fotoğraftan değil videodan “esinlenme”. Dijital video animatörü Cyriak Harris’in “Cows & Cows & Cows” adlı videosunu izinsiz bir biçimde kopyaladığı gerekçesiyle suçlanan marka twitter üzerinden bombardımana tutuldu. Eserin sahibi Twitter hesabından “Ben bile bunu tasarlarken para almamışken telif konusunda nasıl bu kadar rahat olabiliyorlar?” gibi bir mesaj ile Mc Donalds’ı suçladı. Güney Amerika’daki reklam ajansı Buenos Aires – Juan Solo tarafından “esinlenen” reklam filminde dondurmaların saf inek sütünden yapıldığını altı çizilmiş. Ancak video Cyriak’ın çalışmasının neredeyse aynısıymış. Marka bu suçlama yüzünden de videosunu kaldırmak zorunda kaldı.
John Lewis – Moz the Monster
Yatağın altında canavar olması fikri çocuk kitaplarındaki sıklıkla kullanılan korku temasıdır. Chris Riddell’in 1986 tarihinde yazdığı Mr. Underbed hikayesinin kapağına göz atın. Bir de Birleşik Krallık menşeili perakende zinciri John Lewis’in 2017 tarihli yılbaşı reklamı Moz The Monster’ı izleyelim. Bariz bir esinlenme sezdiniz mi? Neyse ki kitabın yazarı herhangi bir davaya gerek görmemiş. Böyle hoşgörülü insanlar da olabiliyor.
John Lewis – Flash Forward’dan Flashback’e
Yine John Lewis, bu sefer Moz the Monster’dan bir sene sonraya gidiyoruz. 2018 yılbaşı reklamına. Elton John’un piyanosu ve geçmişe dönerek kariyer basamaklarını hızlı tırmandığı bir sekansla başbaşayız. Ama çok değil 2 sene önce Gumtree adlı ikinci el bir satış uygulaması buna çok benzeyen bir reklam yaptı. Reklamda Elton John’un yerine bir kız oynuyor ve sekanslar Flashback yerine Flashforward şeklinde ilerliyor. Marka bu sefer de herhangi bir davaya maruz kalmadan kurtulabilmiş ancak önümüzdeki sene ucuz kurtulurlar mı bunu zaman gösterecek.
Yukarıdaki örneklerden de görüldüğü üzre reklam iletişimlerinin çoğu kitap, film, video gibi çok sayıda değişkenden etkilenebiliyor. Sadece reklam filmleri değil birçok çalışma başka bir projeden etkilenip ilham alabiliyor. Bu ilham alma durumu aşırıya kaçmadıkça tabiki sorun yok. Bu durumun sorun teşkil edip etmediğini ise elbette ilk eserin sahibi belirliyor. Eğer bariz bir esinlenme durumu varsa telif ücreti talep ediliyor, ücret ödenmeyince hakkını hukuki yollardan arayabiliyor, kimi zaman ise bu durum es geçilip hoş görülebiliyor.
Ben de Peak Games’in reklamında bariz bir esinlenme olduğunu düşünüyorum. Ancak markanın bunca kanalda yayınladığı videoya bakarsak daha önceden Audi reklamını görmemiş olduklarını düşünüyorum. Belki de bu yüzden olay patlak verdikten sonra çalışmayı yapan reklam ajansını suçladılar. Ancak bu yazıyı yazarken dikkatimi çeken diğer bir nokta ise kopyaladığı belirtilen çalışmalar “kopyalanan” ürünlere göre daha da fazla ilgi uyandırmış durumda. Bu bilinçli bir strateji de olabilir. Hem ortada o kadar fikir ve çalışma varken onlardan etkilenmemek de pek mümkün gözükmüyor açıkçası. Burada önemli olan bu durumun bilinçli olarak ve birebir kopyalanarak mı yoksa kendinden birşeyler katılarak mı yapıldığı… Cevap ikinci şıksa ve ortaya yaratıcı bir çalışma çıkıyorsa zaten sorun çıkacağını düşünmüyorum. Çalıntı olsun olmasın Peak Games’in de son reklamıyla bilinirliğini daha da arttırdığı bir gerçek ve bunu da takdir etmek gerekiyor.
Bir sonraki yazıya dek hoşçakalın!
